Historia rynku

Jego historia w jego obecnym kształcie sięga prawdopodobnie roku 1825, chociaż na początku istnienia osady (przełom XIII i XIV wieku) wyznaczono centralny plac skupiający życie gospodarcze i społeczne. Rynek w Jaworznie od zawsze wyróżniał się swoim nieregularnym, nietypowym, bo trójkątnym, kształtem. Tak jak współcześnie, centralnym punktem rynku był kościół.

Zabudowa

Pierwszy, drewniany kościół, powstał w latach 1330 – 1340. Dopiero w pierwszej połowie XVI wieku zastąpił go kościół murowany. Przełomowy dla serca miasta moment nastąpił w okresie zaborów. Niemal 200 lat temu ówczesny senator Rzeczypospolitej Krakowskiej – Feliks Radwański (1756 – 1826) zainicjował stworzenie planu zagospodarowania przestrzeni pomiędzy kościołem a tzw. dworem. Realizacja projektu trwała jednak całe lata, napotykając wiele trudności. Największą z nich był ogromny pożar w 1874 roku, który pochłonął przeważającą część zabudowy miasta. Panująca wówczas bieda zmusiła mieszkańców do sprzedaży gruntów – głównymi nabywcami byli Żydzi. Po 1875 roku uchwalono decyzję o zastąpieniu budownictwa drewnianego murowanym, wyznaczając tym samym obecny rozkład zabudowy rynku. Plac szybko stał się sercem miasta, wokół którego powstawały liczne domy handlowo-usługowe. Wiele z kamienic może poszczycić się bogatą historią, zwłaszcza te należące niegdyś do społeczności żydowskiej, m.in. dawny budynek apteki i drukarnii Abrahama Silberberga w górnej części rynku. W okolicach rynku, przy ulicy Słowackiego mieścił się również szynk „Uciecha” (później bar „Jaworznianka”) należący do Adolfa Aschnowitza. Najbardziej okazały budynek stał w pobliżu dzisiejszego Muzeum Miasta Jaworzna. Była to posiadłość Chaima Neufelda, charakteryzująca się bogato zdobioną fasadą. W późniejszym okresie pełnił funkcję szpitala, a po wojnie komendy Milicji Obywatelskiej. Wciąż można także dostrzec piwniczki, w których handlowano głównie owocami, warzywami i rybami.

Zmiany

Tradycyjnie na rynku odbywały się również jarmarki, targi, wiece, zloty, a później pochody pierwszomajowe. Pod koniec XX wieku zaczął jednak tracić na znaczeniu, ze względu na słabnącą atrakcyjność i duże natężenie ruchu pojazdów (w drugiej połowie XX w. na rynku znajdował się przystanek PKS, a przed modernizacją przebiegała przez niego droga krajowa 79). Także nawierzchnia pokrywająca rynek ulegała zmianom. W XIX wieku wykorzystano do tego celu miejscowy kamień wapienny, w dwudziestoleciu międzywojennym – trotuary, w PRL nawierzchnię granitową, a później kamienną kostkę brukową.

Rynek obecnie

Obecnie przestrzeń rynku wyznaczają z jednej strony Kolegiata św. Wojciecha i św. Katarzyny z monumentalnym trójkątnym witrażem, a z drugiej nowoczesny budynek Miejskiej Biblioteki Publicznej. W celu unowocześnienia i podniesienia atrakcyjności rynku w 2007 roku prezydent miasta powołał Zespół ds. Przebudowy Rynku i jego okolic. Koncepcję urbanistyczną powierzono Pracowni Architektonicznej NOVA S.A. w Gliwicach pod kierunkiem dr Stanisława Lessaera. Powstał projekt „Rynek Od Nowa”, który uwzględnił również przebudowę otaczających rynek ulic oraz modernizację Centrum i Śródmieścia. Prace remontowe na płycie rynku rozpoczęły się w grudniu 2012 roku. Poważną zmianą było zamknięcie rynku dla ogólnego ruchu, a także zmiana nawierzchni, budowa fontann i skweru, instalacja oświetlenia, nagłośnienia i tablicy multimedialnej. 18 kwietnia 2013 roku jaworzniccy pierwszoklasiści i harcerze wraz z prezydentem Pawłem Silbertem posadzili na rynku jawor – symbol miasta. Cztery miesiące później obok jawora ustawiono pomnik drwala autorstwa, profesora ASP w Krakowie, Andrzeja Zwolaka. 9 listopada rynek w Jaworznie oddano do użytku mieszkańcom miasta.

Nagroda

W sierpniu 2014 roku ogłoszono konkurs na Najlepszą Przestrzeń Publiczną Województwa Śląskiego. Spośród 45 zgłoszonych projektów w głosowaniu internautów zwyciężył odnowiony rynek w Jaworznie. Obecnie rynek tętni życiem – jest miejscem rodzinnych spacerów, spotkań, koncertów i wielu innych imprez.